ما در زندگی رومزه توسط گازهای مختلفی احاطه شدیم که شاید در کوتاه مدت متوجه تاثیرات منفی آن‌ها بر سلامتمان نشویم. اما این گازهای در طولانی مدت سلامت ما را تهدید می‌کنند. البته در برخی صنایع، اطلاعات مبهمی در مورد برخی از این گازها منتشر میشود که باید صحت آن را بررسی کرد. در این مطلب می‌کوشیم با مرور انواع گازها، نگاهی داشته باشیم به گاز فرمالدهید و کلاس انتشار آن در پارکت لمینت.
فهرست عنوان‌ها
گازهای سمی
گازهای سمی و محرک به آن دسته از گازها اطلاق میشود که در صورت عدم درمان به‌موقع، منجر به مسمومیت و مرگ می‌شوند. گازهای سمی از راه تنفس وارد جریان خون می‌شوند و خود را به مراکز عصبی می‌رسانند.
- تعدادی از این گازها حتی اگر به صورت کم هم منتشر شوند، خطرناک‌اند.
- برخی از این گازها در جریان دفع سموم صورت منتشر می‌شوند.
- یک سری از گازها هم ناشی از مواد شیمیایی هستند که باید بر حمل و نقل یا تولید آن‌ها نظارت قطعی صورت بگیرد.
این نوع از گازها به دو دسته تقسیم می‌شوند:
گازهای محرک اولیه
که در غلظت زیاد، اثراث سیستمیک ندارند یا اندک است.
گازهای محرک ثانویه
این‌ها علاوه بر تحریک سطوح مخاطی با اثراث سیستمیک همراه هستند.
درجه‌بندی این اثراث به صورت زیر است:
- ERPG اثرات خفیف و برگشت‌پذیر
- ERPG اثرات جدی و برگشت‌‌ناپذیر
- ERPG اثراث تهدیدکننده و منجر به مرگ
کارگران اغلب اوقات در تماس با انواع مختلفی از گازهای محرک مثل گاز فرمالدهید هستند.
ویژگی گازهای خطرناک:
دانسیته
دانسیته نسبی گاز در مقایسه با هوا برای شناسایی رفتار گاز و تمایل آن به پراکندگی یا تجمع در فشار و دمای متعارف بسیار مهم است.
2. انحلال در آب
موضعی بودن اثرات گازهای محرک در دستگاه تنفسی به انحلال‌پذیری آن‌ها در آب و غلظت گاز بستگی دارد.
3. قابلیت اشتعال
در غلظت‌های کم تا متوسط، گازهای بسیار محلول مثل آمونیاک، کلرید هیدروژن، فلوراید هیدروژن و بروماید هیدروژن باعث ایجاد جراحت در قسمت‌های فوقانی دستگاه تنفس می‌شوند.
در مورد رفتار این گازها باید بدانیم که
- استنشاق آن‌ها از طریق بینی، امکان آسیب رساندن به مجاری بینی را دارد.
- در رابطه با گازهایی با قابلیت انحلال در آب، قسمت‌های تحتانی دستگاه تنفس آسیب می‌بینند.
- در تراکم‌های بالا، گازهای قابل انحلال می‌توانند تمامی دستگاه تنفسی را درگیر کنند.
- برخی از گازهای قابل انحلال به سرعت جذب قطرات آب معلق در هوای محیط شده و مواد خطرناکی دیگری را تولید می‌کنند.
فرمالدهید چیست؟
فرمالین (Formalin) با فرمول شیمیایی CH2O با اسامی‌ای چون فرمالدهید، متانال، متیلن اکسید و متیل الدهید خوانده میشود. در دمای محیط این ماده به صورت گاز وجود داشته و قابلیت انحلال نیز دارد. دراصل فرمالین محلول آبی فرمالدهید با غلظت 37درصد است که بیشتر در صنایع و کشاورزی به همین صورت به کار می‌رود.
دانشمند روسی به نام «الکساندر باتلر» اولین‌بار گاز فرمالدهید را کشف کرد. این گاز از احتراق ناقص ترکیبات حامل کربن ایجاد میشود. مثلاً موقع آتش‌سوزی جنگل‌ها، حجم بالایی از گاز فرمالدهید وارد اتمسفر میشود. همچنین این گاز را می‌توان در دود سیگار، کارخانه‌ها و سوخت ماشین‌ها پیدا کرد.
فرمالین به طور طبیعی در اتمسفر از واکنش اکسیژن با متان و سایر هیدروکربن‌ها در اثر نور خورشید حاصل میشود. همچنین از فرآیند متابولیسم برخی از هیدروکربن‌ها هم مقدار اندکی فرمالین تولید میشود.
کاربردهای فرمالدهید
فرمالدهید یک گندزدا با درجه‌ی بالاست که به دو شکل مایع و گاز استفاده میشود. محلول آن فرمالین نام دارد که حاوی ۳۷% فرمالدهید است. استفاده از بخار با حرارت کم همراه با فرمالدهید، برای استریلیزاسیون در بسیاری از کشورها خصوصاً اسکاندیناوی، آلمان و انگلستان رایج است.
- فرمالدهید یک ماده شیمیایی بی‌رنگ، قابل اشتعال، با بوی تند است که به طور گسترده‌ای برای تولید رزینهای مورد استفاده در ساخت وسایل خانگی مانند لوازم چوبی کمپوزیت، پوشش‌دهنده‌‌های محصولات کاغذی، پلاستیک‌ها، فیبرها مصنوعی، و پرداخت پارچه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- این ماده همچنین به عنوان ماده نگهدارنده در آزمایشگاه‌های پزشکی، سردخانه‌ها و سالن‌های تشریح، و برخی از فراورده‌های مصرفی مانند مواد صاف کننده مو به کار می‌رود.
- علاوه بر این موارد، معمولاً فرمالدهید به عنوان قارچ‌کش، باکتری‌کش و ضدعفونی‌کننده و به عنوان ماده‌ی نگهدارنده در غسال‌خانه و آزمایشگاه‌های پزشکی کاربرد دارد.
- فرمالدهید به طور طبیعی نیز در محیط زیست، با تجمع و تجزیه و تخریب مواد گیاهی در خاک و در طول پردازش شیمیایی طبیعی در بیشتر ارگانیسم های زنده ایجاد میشود.
- دیگر این که فرمالدهید یک ماده‌ی احتراقی است که در دود سیگار نیز یافت میشود.
- علاوه بر این محققان دانشگاه کلمبیا در آمریکا در بررسی‌های اخیر خود اعلام کرده‌اند که رنگ‌ها و رزین فرمالدهید که نوعی پلیمر است و مانع چروک شدن لباس‌ها میشود، از جمله ترکیب‌های حساسیت‌زای شایع در تمام لباس‌ها هستند.
- رزین فرمالدهید در مواجهه با گرما سفت میشود و کاربرد بسیاری برای لباس‌های کتان دارد. پس هر جا که با نوشته‌ی «نیازی به اتو کردن ندارد» روبه‌رو شدید، بدانید که پای رزین فرمالدهید در میان است. این ماده معمولاً منجر به سوزش، خارش و التهاب در نواحی گردن، ران‌ها، زیر بغل و مچ پا که سایش در آن‌ها بالاست، می‌شوند.
به خاطر حساسیت‌های ناشی از رزین فرمالدهید و تایید شدن سرطان‌زا بودن آن، در بیشتر کشورهای دنیا قوانین استفاده‌ی مشخصی وضع شده است. در اروپا برای هر لباس میزان فرمالدهید نباید از ppm30 بیشتر باشد. اما بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد در لباس‌های چینی میزان فرمالدهید برای هر لباس 900 برابر این میزان استاندارد است.
فرمالین کاربردهای فراوانی دارد، که ما را به طرق مختلف در معرض گاز فرمالدهید قرار می‌دهند، از جمله:
- محلول ضد عفونی کننده و از بین برنده باکتری (در بیمارستان‌ها یا دامپروری)
- نگهداری نمونه‌های بیولوژیکی
- تولیدات پلیمری
- چسب‌های رزین در صنعت چوب
- ساخت نئوپان‌های روکش‍دار و ورق‌های MDF
- در ساخت اسفنج‌های قالب‌گیری و عایق
- رنگسازی
- تولید مواد منفجره
- در ساخت کلیدها و پریزها
- صنعت برق
فرمالدهید در صنعت چوب
فرمالدهید، این ماده‌ی بی‌رنگ، با بوی قوی و قابل اشتعال در مصالح ساختمانی نظیر تخته خرده چوب (نئوپان)، تخته سه‌لا و سایر محصولات چوبی پرسی استفاده میشود. این ماده در رزین‌ها وجود دارد که حجم آن، بسته به کیفیت از درصد کم تا زیاد را شامل میشود.
کلاس انتشار E1
جهت نشان دادن کلاس انتشار (Emission class) از اصطلاح E2، E1 و E3 استفاده میشود. کلاس انتشار اشاره به میزان فرمالدهید منتشر شده از مواد پایه چوب دارد. در این طبقه‌بندی کلاس E1 نشان‌دهنده کمترین میزان انتشار فرمالدهید است.
در این آزمایش جهت تعیین ضریب انتشار یکی از تایل‌های پارکت لمینت در اتاق تست و تحت جریان هوا با دمای ثابت قرار گرفته و میزان فرمالدهید منتشرشده بر حسب یک قسمت در میلیون (PPM : Part per million) اندازه‌گیری میشود. جهت قرارگیری در کلاس E1 که برای انسان و حیوانات بی‌خطر محسوب میشود، مقدار حاصل نباید از 0.1 ppm تجاوز کند.
کلاس انتشار نکته‌ای مهم در انتخاب پارکت لمینت مصرف‌کنندگان اروپایی است. اکثر خریداران و مصرف‌کنندگان داخلی ایران اطلاعات درستی در این زمینه ندارند. به خاطر ارزان بودن رزینهای اوره فرمالدهید نسبت به سایر رزین‌ها، بیشتر تولیدکنندگان ایرانی از این نوع رزین بهره می‌برند. نتیجه این است که میزان انتشار گاز فرمالدهید در این محصولات بسیار بالاتر از حد مجاز است.
ما در درودگران به فکر سلامتی مصرف‌کنندگانمون هستیم. برای همین از مواد اولیه با کلاس انتشار استاندارد گاز فرمالدهید و دوستدار محیط زیست، استفاده می‌کنیم. پارکت لمینت ما دارای استاندارد E1 اروپایی است. فرمالدهید، موقع تولید در ملامینِ لایه اورلی پارکت لمینت، فشرده و حبس شده و بعد از آن دیگر منتشر نمی‌شود.
میزان تماس ما با فرمالدهید
افراد در درجه اول و عمدتاً با استنشاق گاز یا بخار فرمالدهید از هوا یا با جذب مایعات حاوی فرمالدهید از طریق پوست در معرض گاز فرمالدهید قرار می‌گیرند. کارگرانی که در کار تولید فرمالدهید یا محصولات حاوی فرمالدهید هستند – و نیز تکنسین‌های آزمایشگاه‌ها، برخی متخصصان مراقبت‌های بهداشتی و کارکنان غسال‌خانه‌ها ممکن است در معرض سطوح بالایی از فرمالدهید نسبت به جمعیت عمومی هستند
جمعیت عمومی ممکن است با تنفس هوای آلوده از منابعی چون تولیدات چوبی، دود سیگار و اگزوز ماشین‌ها در معرض انتشار گاز فرمالدهید قرار بگیرند. منبع مهم دیگر در مواجهه با فرمالدهید استفاده از لوازم خانگی بدون دودکش نظیر اجاق گازی، اجاق هیزمی و بخاری نفتی است.
فرمالدهید و سرطان
اثرات حاد و مزمن گاز فرمالدهید مانند خاصیت تحریک‌کنندگی پوست، مخاط چشم و دستگاه تنفسی و سرطان‌زایی در دستگاه تنفسی فوقانی حیوانات آزمایشگاهی توسط سازمان معتبر علمی جهانی مورد تایید قرار گرفته است. همچنین مخاطرات استنشاق طولانی مدت فرمالدهید میتواند بر ظرفیت‌های حیاتی تنفسی تاثیر نامطلوب گذارده و موجب کاهش آن شود.
مقدار و مدت قرارگیری در معرض یک ماده و حساسیت فرد به آن از جمله عواملی‌اند که تعیین می‌کنند فرد به سرطان مبتلا میشود یا نه. دانشمندان هشدار دادند افرادی که در معرض زیاد گاز فرمالدهید قرار می‌گیرند، خطر ابتلا به سرطان بینی و حلق، لوسمی میلوئیدی در آن‌ها بالاست.
مطالعات انجام یافته بر روی کارگرانی که در معرض سطح بالایی از فرمالدهید قرار دارند، نظیر کارگران صنایع و نگهداری اجساد، به این نتایج دست یافته‌اند که فرمالدهید موجب لوسمی میلوئیدی و سرطان‌های کمیاب شامل سرطان‌های سینوس‌های پارانازال، حفره‌ی نازال و نازوفارنکس میشود.
چطور تاثیرات فرمالدهید را کم کنیم؟
آژانس حفاظت از محیط زیست می‌گوید که استفاده از تولیدات چوبیِ پرسی محدود شود تا مواجهه با فرمالدهید کاهش یابد. فرمالدهید در منازل و محیط‌های شغلی میتواند با تهویه‌ی مطمئن و کافی، دمای معتدل و کم کردن رطوبت کاهش یابد.
جمع‌بندی
خوشبختانه امروز از استفاده‌های مختلف فرمالین در صنایع کاسته شده است. برای جلوگیری از انتشار گاز فرمالدهید تدابیری اندیشیده شده که مهم‌ترین آن استاندارد انتشار (کلاس انتشار) اروپاست. نظارت بر تولیدکنندگان صنایع چوبی و دیگر تولیدکنندگان به کاهش انتشار گاز فرمالدهید کمک می‌کند. از طرف دیگر آگاهی مصرف‌کنندگان از وجود چنین چیزی بر پیشبرد روند تولید پاک و کنترل بر آن می‌افزاید.
